ӘЛЕМДЕГІ ЦЕЛИАКИЯ АУРУЫ
Celiac kz
Халықаралық целиакия қауымдастықтары:
Целиакия - генетикалық бейімді балалар мен ересектердегі аш ішекке әсер ететін созылмалы, көп мүшелі аутоиммунды ауру. Зақымдану құрамында глютені бар тағамдарды жеген кезде пайда болады. Сондай-ақ, бұл ауруды целиакиялық спру, глютенге сезімтал энтеропатия немесе тропикалық емес спру (Дүниежүзілік гастроэнтерологиялық ұйымы) деп атауға болады.
Халықаралық ұйымдар
AOECS – Association of European Coeliac Societies
WGO – World Gastroenterology Organization
Beyond Celiac
Целиакия ауруының тарихы: ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін
Адамзат тарихындағы дәнді дақылдардың маңызы
Дәнді дақылдар адамзат тарихында маңызды рөл атқарды. Біздің дәуірімізге дейінгі XV ғасырда. е. ішек аурулары сипатталған, олар сіңірілудің бұзылуымен көрінеді және целиакия ауруының белгілеріне ұқсайды.
Алғашқы сипаттамалар мен болжамдар
Целиак ауруын түсінудегі жетістік
60-шы жылдары целиакия ауруын зерттеуде үш маңызды жаңалық ашылды. Біріншіден, аурудың негізі глютенге төзбеушілік екендігі анықталды. Екіншіден, аш ішектің шырышты қабығының зақымдануы аурудың патогенезімен байланысты екендігі сипатталды. Үшіншіден, биопсия әдісінің пайда болуы ғалымдарға целиакия энтеропатиясының патогенезінің құпияларын ашуға мүмкіндік берді.
Целиакия ауруының белгілерінің алғашқы нақты сипаттамасы 1888 жылы Samuel Gee арқасында пайда болды. Ол белгілі бір диетаны ұстану аурудың белгілерін айтарлықтай жеңілдетеді деп ұсынды.
Емдеу кезеңдері және шешімдерді іздеу
1924 жылы американдық педиатр Сидни Хаас целиакия энтеропатиясы бар балаларды емдеуде банан диетасының оң нәтижелерін ұсынды. Бұл әдіс бірнеше ондаған жылдар бойы танымал болды.
Целиакияның тарихы ежелгі сипаттамалардан қазіргі заманғы жетістіктерге дейінгі жолды білдіреді, бұл ауру туралы түсінігімізді кеңейтеді және медицина мен диетологиядағы маңызды мәселелерді көтереді.
1990 жылдарға дейін целиакия сирек кездесетін ауру болып саналатын ол негізінен балаларда пайда болып, оның таралуы Батыс Еуропамен ғана шектелген. Қазіргі уақытта целиакия ауруы денсаулық сақтаудың негізгі проблемаларының бірі болып табылады және бүкіл әлемдегі адамдарға әсер етеді. Жақында жүргізілген мета-анализге сәйкес, анти–TG2 және/немесе эндомизияға қарсы антиденелердің IgA сынақтарының оң нәтижелері негізінде диагноз қойылған целиакия ауруының таралуы 1,4% құрайды (сенімділік аралығы 95 %: 1,1-1,7 %).
Биопсиямен расталған целиакия ауруының таралуы 0,7% құрайды (сенімділік аралығы 95 %: 0,5–0,9 %). Африка мен Солтүстік Америкада халықтың 0,5% пайызына целиакия энтеропатиясы диагнозы қойылған, Оңтүстік Америкада халықтың 0,4% пайызына , Азияда целиакия ауруы халықтың 0,6% пайызынана, Еуропа мен Океанияда 0,8% пайызына қойылған. Целиакия ауруының әлемдегі ең жоғары таралу жиілігі Батыс Сахарадағы белгілі бір популяцияларда анықталды-5,6 %, бұл Еуропаның көптеген елдеріне қарағанда он есе жоғары. Сондай-ақ айтылған популяцияда HLA-DQ2 және HLA-DQ8 тасымалдаушыларының ең жоғары жиіліктері және глютенді тұтынудың өте жоғары деңгейі анықталды.
Тәуекелдер
Целиакия ауруы кез-келген жаста және әртүрлі клиникалық көріністерде пайда болуы мүмкін, бірақ ол балаларда (0,9 %, ересектерде 0,5 %) және әйелдерде (0,6% қарсы 0,4% ерлер; p < 0,001) жиі кездеседі. Целиакия ауруының пайда болу қаупі бірінші қатардағы туыстарда (5-10 %), 1 типті қант диабеті және басқа да аутоиммунды аурулары бар, Даун синдромы және басқа да қатар жүретін патологиялары бар адамдарда айтарлықтай жоғары.
